DW Türk’ün Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) iş birliğiyle yürüttüğü “Deforestation Inc. Araştırması”na (Deforestation Inc.) göre Myanmar’dan binlerce ton tik ağacı Türkiye’den ve Türkiye’den ithal edildi. ABD ve Avrupa Birliği (AB) tarafından uygulanan yaptırımlar. Avrupa’ya girmeye devam ediyor. Resmi verilerin analizine göre, askeri darbeden bu yana AB’ye yaklaşık 45 milyon avro değerinde kereste girdi. Myanmar’dan gelen ürünlere ambargo uygulamayan Türkiye, darbeden bu yana bu ülkeden odun ithalatını dört kattan fazla artırdı.
Araştırma kapsamında sızan belgelere göre bu ithalatların yaklaşık dörtte biri tek bir şirketle ilgili. Mehmet Cengiz’in yönetim kurulu başkanı olduğu Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. Şirketin geçen yıl sadece Myanmar’dan tik ağacı ithalatı 3.2 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Myanmar’da siyasi rejimi vurmaya yönelik yaptırımlarda boşluk olduğuna dikkat çeken çevre ve insan hakları örgütleri, askeri cuntanın finansmanını sağlayan kerestenin aracılar aracılığıyla ihraç edilmemesi için özel düzenlemelerin yapılmasını talep ediyor.
LÜKS YATLAR VE MOBİLYALARDA KULLANILIR
Eşsiz özellikleri nedeniyle dünyanın en değerli ağaçlarından biri olan tik, lüks yatlar ve mobilyalar için aranan bir malzemedir. Myanmar’ın yoğun ormanlarında büyüyen bu ağaç, onlarca yıl içinde yavaş yavaş büyür ve çok değerli olan tek tip altın kahverengi bir renk alır. ICIJ ve medya ortakları tarafından yapılan saha araştırmasına göre, bir metrekarelik teak deck’in maliyeti 1000 Euro’ya kadar çıkabiliyor. Ancak süper yat işinde para sorun değil.
15 milyon hektar alan yok oldu
Birleşmiş Milletler’e (BM) göre Myanmar, 1990 ile 2015 yılları arasında yaklaşık 15 milyon hektar orman kaybetti. Global Forest Watch’a göre bu alan, Türkiye’nin tüm ormanlarından daha büyük.
Son yıllarda ülkeden satın alınan tik ağaçları, ormansızlaşma tehlikesinin yanı sıra başka bir sorun daha oluşturuyor: acımasız bir askeri rejimin finansmanı. Bu nedenle bu ağaçlar artık “kanlı tik” olarak anılmaktadır.
Darbeden bu yana ordunun döviz kazanma yolu olarak kereste satışına yönelmesiyle çevreler kaçak ağaç kesiminde artış gözlemledi. Cunta, gözlemcilerin yasa dışı uygulamaları izlemesini engellemek için çevre aktivistlerini ve ailelerini de tutukladı. Çatışma ve Çevre Gözlemevi’ne göre Myanmar’daki ormansızlaşma, dünyadaki çatışma bölgelerindeki en kötü çevresel tehlikelerden biri haline gelebilir.
YAPTIRIMLAR DEVAM ETMEKTEDİR
Myanmar’daki askeri darbeden bu yana AB, Birleşik Krallık, Kanada ve ABD, cuntanın Myanmar’ın doğal kaynaklarının sömürüsünden elde ettiği geliri sınırlamak için askeri cuntayla temas halinde olan devlete ait işletmelere ve bireylere yaptırımlar uyguladı. Ancak kereste ticaretine yönelik yaptırımlar, kamu tekeli Myanmar Timber Enterprise (MTE) ve MTE’nin çoğunluk hissesine sahip olduğu yan kuruluşlarıyla sınırlıyken, AB, cunta bağlantılı birkaç kereste şirketini daha listeye ekledi.
Çevre ve insan hakları gruplarından gelen raporlar, Batılı hükümetlerin çabalarının Myanmar’dan doğal kaynak ticaretini durdurmak için yeterli olmadığını, çünkü alıcıların Myanmar eserlerini tüccarlar aracılığıyla kolayca elde edebildiğini söylüyor.
ICIJ ve medya ortaklarından gelen sorulara yanıt olarak, Avrupa Kurulu sözcüsü bir e-postada “Myanmar’dan kereste ithalatının üye devletlerin uzmanları tarafından uzun süredir tartışılan bir konu olduğunu” ve “Komisyonun durumu sürekli olarak izlediğini ve “uygulama zorlukları” da dahil olmak üzere zorluklarla karşılaşıldığında (üyeler, devletlerle aktif bir diyalog içinde olduğunu söyledi.
47 MİLYON EURO KERESTE İTHALAT GERÇEKLEŞTİRİLDİ
ICIJ ve DW Turkish’in de aralarında bulunduğu medya ortaklarının AB ve BM bilgilerine ilişkin yaptığı analize göre, 2022 yılında AB ve ABD merkezli şirketler tarafından yaklaşık 47 milyon avro değerinde kereste ithal edildi. Myanmar Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan istatistiklere göre, askeri rejim geçen yılın Nisan-Aralık döneminde orman eserlerinin ihracatından 106 milyon dolardan fazla gelir elde etti. DW Türkçe ve diğer medya kuruluşlarının görüştüğü şube temsilcileri, yaptırımların kereste ihracatını tamamen kapsamamasının bir boşluk oluşturduğunu söylüyor.
AB yetkililerinin Myanmar tikinin kökeninin kesin olarak izlenemediği yönündeki bulgularına rağmen sektör uzmanları bu bulguların üye devletler için bağlayıcı olmadığını söylüyor. Bazıları hala Myanmar kerestesinin ithalatına izin veriyor ve ithal tik ağacının 2021 yaptırımlarından önce hasat edildiğini iddia eden bazı belge türlerini kabul ediyor. AB düzenlemeleri kerestenin yalnızca varış limanında denetlenmesine izin verir. Kereste AB pazarına girdikten sonra bir ülkeden diğerine sevk edilebilir.
İTALYAN FİRMAYA 80 TONDAN FAZLA AHŞAP
Eurostat bilgileri, Almanya, Belçika ve Hollanda gibi ülkelerin Myanmar’dan kereste ithalatı üzerindeki kontrollerini sıkılaştırdığını gösterirken, İtalya, Yunanistan ve Hırvatistan gibi ülkeler tam tersi bir durum sergiliyor. Ormansızlaşma A.Ş. Araştırma, cuntanın kontrolündeki piyasada güvenilir olmayan tescil nedeniyle AB uzmanları Myanmar tikinin tüm sertifikalarını geçersiz ilan etmesine rağmen, birçok Avrupalı şirketin tonlarca Myanmar tikini tedarik etmeye devam ettiğini ortaya koydu. Myanmar vergi dairesinden sızan belgelere göre İtalyan Comilegno Srl şirketi, 2021 Nisan-Eylül ortasında ülkeden 80 tondan fazla tik ithal etti.
Sektör temsilcilerinin ICIJ ve medya ortaklarına verdiği bilgilere göre, İtalyan yat güverte üreticileri ve kereste tüccarları tik ürünlerini Myanmar’dan aracılar aracılığıyla ithal edip diğer Avrupa ülkelerindeki müşterilere ihraç edebiliyor. IRPI Media’nın araştırma kapsamında görüştüğü İtalyan Ormancılık Servisi’nden Yarbay Claudio Marrucci, İtalya’nın tik ağacına karşı hoşgörülü bir yaklaşıma sahip olduğunu, çünkü bu ağacın ülkenin tekne endüstrisi için çok değerli olduğunu söyledi. Marrucci, “Bu bir suç ama kuşları öldürmek kadar ciddi bir suç olarak görülüyor” dedi.
TÜRKİYE İTHALATINI DÖRT KATLANDI
DW Turkish’e konuşan bir Türk tik ithalatçısı, adının gizli kalmasını istediğini belirterek, İtalyan şirketlerinin kendisine ulaşarak kağıt üzerinde Myanmar tikinin menşeini değiştirerek satmasını istediğini söyledi. İthalatçı, “İtalyan firmaları bu konuda çok agresif” sözlerini kullanarak, “Bize ulaşarak Myanmar tikinin kağıt üzerindeki menşeini değiştirip kendilerine satmamızı istediler.” Myanmar’dan gelen ürünlere ambargo uygulamayan Türkiye’de firmaların ahşap gibi malzemeleri ithal etmeye devam edeceği açık.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye’nin Myanmar’dan yaptığı ağaç ithalatı 2020 yılında yaklaşık 2 milyon 697 bin dolar iken, askeri darbenin yaşandığı 2021 yılında da aynı seviyede devam ederek 2 milyona ulaştı. 654 bin dolar. İthalat geçen yıl sert bir artış göstererek 2022 sonunda bir önceki yılın dört katından fazla 11 milyon 135 bin dolara ulaştı. Sadece bu yılın Ocak ayında yapılan ithalat 3 milyon 433 bin doları buldu.
DW Türkçe’ye konuşan tik ithalatçısı, İtalyan şirketlerinin baskısına boyun eğen bir Türk şirketi tanımadığını ancak araştırma kapsamında sızan bir istihbarat raporunun farklı bir olasılığa işaret ettiğini söyledi. Raporda Myanmarlı bir tik ağacı üreticisi, 2018 yılında Türkiye’ye giden tik ağacının son müşterisinin Avrupa olduğunu belirtti.
Öte yandan resmi bilgiler Türkiye’nin 2022 yılında İtalya’ya ilk kez tik ağacı ihraç ettiğini gösteriyor. İtalya’ya ihraç edilen tik ağacının toplam değeri 498 bin 450 dolar. Bu rakam neredeyse birkaç yıl önce Türkiye’nin Myanmar’dan yaptığı toplam odun ithalatına eşdeğer. TÜİK’e göre Türkiye, Myanmar’dan 2018’de 497 bin euro, 2019’da 1 milyon 184 bin euro değerinde ağaç ithal etti.
CENGİZ İNŞAAT’A 3 MİLYON EURO’LUK 5 FARKLI SEVKİYAT
Araştırma kapsamında incelenen belgeler, Myanmar’dan yapılan tik ağacı ithalatında Türkiye’den Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret AŞ’nin öne çıktığını gösteriyor. Sızdırılan ithalat kayıtlarına göre Cengiz İnşaat, 2022 yılında Myanmar’dan yaklaşık 3 milyon 176 bin 305 dolar değerinde tik ağacı ithal etti. Bu ithalat, beş farklı sevkiyatla gerçekleşti.
Söz konusu ithalat rakamı, Türkiye’nin geçen yıl Myanmar’dan yaptığı tik ağacı ithalatının neredeyse dörtte biri iken, darbe öncesi döneme denk gelen 2020 yılı toplam ithalatının yaklaşık yarım milyon dolar üzerinde.
Cengiz Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz, DW Türkçe’nin bu büyüklükteki tik ağacını ithal etmenin amacı, söz konusu ağaçların iç piyasada kullanılıp kullanılmadığı veya laf konusu olup olmadığı konusundaki sorularını yanıtlamadı.
Cengiz Holding, son yıllarda tüm Türkiye’de yaşanan çevre tahribatının aktörlerinden biri olarak öne çıkıyor. Holding’in hayata geçirdiği inşaat, maden ve enerji projelerine karşı bugüne kadar çok sayıda önlem alındı. Kamuoyunun anahtar teslim ihaleler yapması, vergi borçlarını kapatması ve teşvikleriyle tanınan Mehmet Cengiz’in son olarak deprem bölgesine 3 milyar TL’lik bağışıyla gündeme gelen Mehmet Cengiz’in ardından Eti Alüminyum’a 3 milyar 10 milyon TL teşvik verildi. Cengiz Holding iştiraklerinden , Resmi Gazete’de yayımlanan kararla. tartışmalara yol açmıştı. (DW Türkçe)
